Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde sağlıklı bir turizm politikası üretilebilmesi için GAP’ın genel hatlarının tanımlanması ve belirli girdilerinin Turizm sektörüne yönelik değerlendirilmesi amacı ile Bakanlığımız tarafından “GAP Turizm Envanteri ve Turizm Master Planı” 1998 yılında başlatılan çalışmalar sonucunda hazırlatılmıştır. Master planı Adıyaman, Batman Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak illerini kapsamaktadır.

GAP Master Plan çalışması çerçevesinde bölgedeki turizm sektörüne yönelik darboğazlar tespit edilmiş ve genel gelişme stratejisi belirlenmiştir.

MEVCUT DURUM

GAP Bölgesi ülke topraklarının % 9.7’sini, nüfusunun ise % 9.8’ini temsil ederken, turizm sektöründe toplam gecelemenin turizm belgeli tesislerde ancak % 0.79’unu, belediye belgeli tesislerde ise % 2.53’ünü temsil edebilmektedir. İstatistiklere bakıldığında bölge diğer sektörlerde olduğu gibi turizm sektöründe de geri kalmıştır. Sektörün son yıllardaki gelişme eğilimleri de genelde giderek düşüş göstermektedir. 9 ilden oluşan GAP Bölgesi’nde turizm faaliyetlerinin tümü batı kıyılarımızda yer alan en küçük sahil kasabamızdan daha küçüktür.

Ancak, 1999 yılında yerinde yapılan incelemede durumun gerçekte farklılıklar arz ettiği, sayısal verilerin gerçeği yansıtmadığı gözlemlenmiştir. Hemen tüm büyük kentlerde yeni oteller hizmete girmiştir. Gaziantep ve Şanlıurfa başta olmak üzere nitelikli otellerde yer bulmak oldukça zordur ve bu oteller yüksek doluluk oranlarıyla çalışmaktadır. Ören yerlerinde ise yerli turist sayısının azımsanmayacak sayıda olduğu gözlemlenmiştir. Bu gözlemler 1997’den bu yana bölgede turizm konusunda önemli sayılabilecek gelişmeler olduğunu veya istatistiklerin sağlıklı verilere dayanmadığını göstermektedir ki bu ikinci durum daha olasıdır. Bunun en belirgin kanıtı İran’dan gelen turistlerdir.

Yapılan değerlendirmeye göre Bölge’ye halen yaklaşık 70.000 kişinin sırf turizm amaçlı geldiği tespit edilmiştir. Bu kişiler daha çok turizm işletme belgeli tesislerde konaklamakta ve geceleme sayısı 2-3’tür. Bu durumda turizm amaçlı geceleme sayısı yıllık yaklaşık 150-200.000 olarak değerlendirilmelidir.

Mevcut durumu ile GAP Bölgesi’nin özel sektörden yatırım çekme şansı çok zayıftır. Özel sektörce yapılacak turizm yatırımlarının sağlıklı çalışabilmesi için kamunun bir seri temel altyapı sorunlarını çözmesi gereklidir. Yatırımlardan elde edilecek faydanın kısa vadede çok kısıtlı olabileceği gerek mevcut durumun gerekse eğilimlerin incelenmesi ile kolayca görülebilmektedir.

GAP İdaresi tarafından il merkezlerinin 2005 ve 2020 yılları için nüfus tahminleri yapılmıştır. 2005 yılı için yapılan nüfus tahmini toplam bölge için 2 764 635 ve 2020 yılı için 4 004 105 kişidir.

GAP’ta 2020 yılında nüfusu bir milyonun üzerinde 2 adet metropol yerleşimi (Gaziantep ve Diyarbakır) yer alacaktır.

Projenin bölgeye en önemli katkısı turizm açısından çok rekreasyon açısından beklenmelidir. Çok sayıda baraj gölünün oluşturulması bölgede önemli bir rekreasyon potansiyeli yaratabilecektir.

Master Planı kapsamında bölgede kültür varlıkları ve turizm sektöründe belirlenen darboğazlar şunlardır:

• Bölge’de bulunan kültür varlıklarına yönelik koruma, restorasyon ve diğer çalışmalar gerektiği ölçüde yapılamamakta ve tarihi eserlere gereken önem verilememektedir.
• Müze kent konumunda olan şehirlerde, düzensiz ve kontrolsüz kentleşme özgün dokuyu bozmaktadır.
• Kültür varlıklarının korunması ve turizm konusunda yöre halkı yeterli bilinç düzeyine sahip değildir.
• Finans kaynakları sınırlıdır.
• Kültür birikimi gerektiği ölçüde ve biçimde değerlendirilememektedir.
• El sanatları, yöre mutfağı, halk oyunları gibi etmenlerin oluşturduğu “Halk Kültürü” yaşatılamamaktadır.
• Bölge’ye gelecek turistlerin kalabilecekleri, bölge kültürünü ve sanatını toplu halde gezip görebilecekleri ve alışveriş yapabilecekleri geleneksel kent merkezleri hiçbir GAP kentinde oluşmamıştır.
• Konaklama tesisleri hem kalite hem de miktar bakımından yetersizdir.
• Bölge kültür varlıkları açısından önemli bir potansiyele sahip olduğu halde, sınırlı bir şekilde kullanılmaktadır.

Planlama Hedefleri

Planlama dönemi sonuna kadar alınacak belirli tedbirler sonucu müdahalesiz ortamda belirtilen geceleme sayılarını yükseltmek için aşağıda özetlenen temel hedefler dizisi oluşturulmuştur.

• Bölge’deki turizm türleri ve kaynaklarının çeşitlendirilmesi
• Bölge’de uzun süreli tatil imkanı sağlayabilecek kaynakların değerlendirilmesi
• Halen Bölge’nin batısında yoğunlaşmış turizm faaliyetlerinin mekana dengeli dağıtılması
• Bölge’de yabancı gelişlerin özellikle arttırılması

Belirli planlama yaklaşımları ile yukarıdaki hedeflere ulaşılması sonucu yukarıda açıklanan turist gecelemelerinde beklenebilecek artışlar aşağıda özetlenmiştir.

Bölge’nin turizm faaliyetleri halen kültürel ve arkeolojik değerlere bağlıdır. Bölge’de geliştirilebilecek diğer temel turizm türleri sağlık turizmi, eko-turizm ve inanç turizmidir.

Master Plan’da Bölge’de turizmin gelişmesi için uzun vadeli stratejiler belirlenmiştir:

1. Kısa ve orta vadede yerli turistler ile komşu ülkelerden gelecek turistlerin sayısını arttırmak; uzun vadede uluslararası turizmi geliştirmek;
2. Tanıtım, tarihi eserlerin restorasyonu, konaklama tesislerinin ve diğer destek hizmetlerinin geliştirilmesi için ilgili kamu ve özel sektör kuruluşlarının faaliyetleri arasında koordinasyonu sağlamak.

Master Plan’ın turizm sektörü için bu stratejiler doğrultusunda öngördüğü ana kararlar aşağıda özetlenmiştir:

1) Mülga Kültür ve Turizm Bakanlıkları ve yerel ve yabancı turizm şirketlerinin işbirliğiyle, bir turizm kaynakları hazırlanmalıdır. Bu kaynakların kapsamlı bir incelemesi gerçekleştirilmeli, tarihi kalıntıların restorasyonu için bir eylem programını da içeren, geniş bir yol gösterici çerçeve oluşturulmalıdır
2) Otel işletmeciliği ve servisi, tur düzenleyicileri ve seyahat acenteleri için gerekli turizm personeli, Kültür ve Turizm Bakanlıkları ile TURSAB tarafından eğitilmelidir.

Master Plan’ın strateji ve ana kararları doğrultusunda GAP İdaresi Başkanlığı’nın kültür ve turizme yönelik stratejileri ise aşağıda özetlenmiştir:

• Baraj gölleri altında kalacak kültür varlıklarına ilişkin kazı, kurtarma ve belgeleme çalışmaları,
• GAP’ın getirdiği değişimden etkilenen kültür varlıklarının kurtarılması,
• İlgili kurum ve kuruluşlar ile birlikte tarihi eserlerin restorasyonu, konaklama tesislerinin ve diğer destek hizmetlerinin geliştirilmesi ve tanıtım için ilgili kamu ve özel sektör kuruluşlarının faaliyetleri arasında koordinasyonun sağlanması,
• Kültür varlıklarının koruma-kullanma dengesi içinde değerlendirilmesi ve turizm amaçlı kullanılması,
• Kısa ve orta vadede kültür varlıkları ve müze kent olma özelliğine sahip kentlerde yapılacak olan sağlamlaştırma ve sağlıklaştırma çalışmalarıyla birlikte yerli turistler ile komşu ülkelerden gelecek turistlerin sayısını arttırmak, uzun vadede uluslararası turizmi geliştirmek.

Bugün için Bölge genelinde ortalama geceleme sayısı 1.34’tür. Gerekli yatırımların yapılması durumunda, iş maksatlı gecelemelerde bu değerin 1.50’e, turizm maksatlı gelişlerde ise ortalama geceleme sayısının 3.00’e yükseleceği varsayılmıştır. Bu değerlerle, Bölge’ye yaklaşık 2.300.000 kişinin geleceği ve bu turistlerin yaklaşık 1/3’ünün yabancı turistlerden oluşacağı hesaplanmaktadır.

2020 Yılı Toplam Geceleme Tahminleri

2020 yılı için yapılan geceleme tahmini 1997-2020 arasında düzgün doğrusal olarak arttığı varsayılarak 2000, 2005 ve 2010 yılı geceleme tahminleri sırasıyla 1.643.157, 2.482.797, 3.322.438 olarak hesaplanmıştır.

PLANLAMA KARARLARI

GAP turizm planlaması 2020 yılı için olabilir son gelişme sınırlarını saptayan ve bunu mekanda şekillendiren bir yaklaşımla ele alınmıştır. 2020 yılında, bugün de olduğu gibi GAP’taki temel talep, iş amaçlı gelişlerden oluşacaktır. Bu talebin nüfusa paralel olarak kent merkezlerinde yoğunlaşması çok muhtemeldir. Bu nedenle iş amaçlı gelişler dışında, salt turizm amacıyla gelecek turistlerin de aynı yatak kapasitelerinden faydalanmasını temin edecek bir yaklaşım konaklama tesislerinin doluluk oranlarını ve karlılığını arttıracaktır.

Eylem Bölgeleri

GAP’ta kırsal alana dağılmış çok sayıda turizm ve rekreasyon potansiyeli mevcuttur. Birbirlerine yakın konumlanmış kaynakların bir bütünlük anlayışı içinde geliştirilmesi ortak ulaşım altyapısından maksimum fayda temin etmenin yanısıra, bir eylem bölgesinde geçirilecek süre içerisinde turistlere gerekecek dinlenme, yeme içme, alışveriş imkânlarının mekana dengeli bir şekilde dağıtılmasına da olanak verebilecektir. Eylem bölgelerinin geceleme merkezlerinden günübirlik turlarla bir gün içinde ziyaret edilebilmesi mümkündür. Bu yaklaşımın uzun vadede münferit gelişlere bağlı olarak kent merkezlerinde gecelemeyi yükseltebileceği düşünülmektedir.

Uygulama Etapları Ve Yatırım Sorumluları

Önerilen uygulama etaplaması takvime bağlı olmasına rağmen, güncel gelişmeler dikkate alınarak, bu planda önerilmiş olan, GAP Turizm Koordinasyon Kurulu tarafından değiştirilmesi mümkündür.
Plan uygulama aşamaları:

• 2001’e kadar yapılacak acil uygulamalar
• 2001 – 2005 arası uygulamalar
• 2005 – 2010 arası uygulamalar
• 2010 – 2020 arası uygulamalar olarak saptanmıştır.